Upadek Cesarstwa Łacińskiego w 1261 r., które funkcjonowało w oparciu o handlowe imperium Wenecji, powoduje, że w rejonie Morza Czarnego zaczynają zaznaczać się wpływy największego konkurenta Najjaśniejszej czyli Republiki Genui. Głównym elementem strategii obu Republik było tworzenie faktorii handlowych oraz rozwój handlu dalekosiężnego w rejonie Morza Czarnego i przyległych doń terenów.

Rumuński badacz Virgil Ciocîltan w pracy The Mongols and the Black Sea Trade in the Thirteenth and Fourteenth Centuries dowodził kluczowej dla ówczesnej gospodarki światowej roli basenu Morza Czarnego, gdzie zbiegały się długodystansowe trasy handlowe, zarówno w okresie wzrostu potęgi imperium mongolskiego oraz w czasach ich następców takich jak Złota Orda i dynastia Ilchanidów. Mongołowie nie posiadali czegoś co można by nazwać klasą kupiecką, jednak doceniali jej wagę, a „wielcy kupcy wnosili największy wkład do budżetu ”. Mongołowie najbardziej zainteresowani byli korzyściami z opłat za przejazd oraz wsparciem i wkładami pieniężnymi kupców. Podobnie Złota Orda po utracie miasta Tabriz i nieposiadająca bezpośredniego dostępu do oceanu koncentrowała się na wspieraniu innych centrów handlowych oraz na ochronie tras. Opłaty pobierane przez chana były dużo niższe niż te jakie proponowali Mamelucy. Handel morski był z natury tańszy niż uciążliwa alternatywa lądowa; dlatego wdrożenie niższego systemu taryfowego było konieczne do przywrócenia równowagi. Bezpieczeństwo szlaków lądowych gwarantuje pax mongolica, państwowa ochrona nad inicjatywami handlowymi. Autor wskazuje wyraźnie, że w obszarze stepów i na wybrzeżach Morza Śródziemnego oraz Morza Czarnego konflikty miały podłoże głównie ekonomiczne. W momencie, gdy Mamelucy zadają klęskę Ilchanidom w 1281 r., Genueńczycy zmieniają swoją politykę odnośnie krucjat. Jak dalej zauważa Ciocîltan, przypieczętowuje to los Armenii oraz Akry. W 1291 r. papież zakazuje handlu z muzułmanami. Te zdarzenia stanowią dalszy impuls do wzmożenia inicjatyw zmierzających do tworzenia i przejmowania szlaków handlowych oraz nowych placówek handlowych w rejonie Morza Czarnego.

Roger Crowley w City of Fortune: How Venice Ruled the Seas napisał, że przez 50 lat - między ostatnim dziesięcioleciem XIII w., a rokiem 1345 - czarnomorskie placówki handlowe, tworzone głównie przez Genueńczyków oraz Wenecjan, były magazynem wszelkich towarów o kluczowym znaczeniu dla handlu światowego. Rywalizacja pomiędzy dwiema republikami w tym regionie była niezwykle zacięta, wybuchają kolejne wojny między Republikami, a do rozpoczęcia krwawych porachunków wystarczał najbardziej błahy pretekst.

Kolonię w Kaffie Genueńczycy założyli już w 1266. Ostra rywalizacja sprawia, że do 1307 r. Kaffa pozostaje w rękach Wenecjan. Po utracie kontroli nad tą kolonią, Wenecja swoje główne zainteresowanie lokuje w położonej niedaleko Soldaii. Ta jednak nie może się jednak równać z Kaffą, doskonale ufortyfikowanym miastem z podwójną linią murów oraz imponującym portem. Zgodnie z relacją arabskiego podróżnika Muhammada Ibn Battuty „w porcie cumuje 200 statków, tak wojennych jak i handlowych, a Kaffa jest jednym z najsłynniejszych portów świata”. Jak pisze Crowley w City of Fortune, Genueńczycy starają się szybko zadusić Soldaię, zostaje ona złupiona w 1326 roku przez Tatarów z poduszczenia Mongołów i ostatecznie porzucona. Zainteresowanie Wenecjan kieruje się w stronę Tany (Tanais). Dzięki przychylności chana udaje się w 1333 roku założyć placówkę handlową – zezwolono na budowę kamiennych domów, kościoła, magazynów i palisady. Mieszkający tutaj Wenecjanie będą traktować misję handlową jak zesłanie, mimo że wielu z nich, w tym Marco Polo rozumieli, że rejon Morza Czarnego to wrota do Wenecji.

Położony w samym rogu Morza Azowskiego port, łączący nitki handlu światowego, długo będzie cierniem w oku dla Genueńczyków, niszcząc ich monopol w tym rejonie. Morze Azowskie jest właściwie jeziorem, Tana leży w potężnym estuarium wpływającego do niego Donu. Liczne płycizny i kanały są dla Wenecjan środowiskiem naturalnym. Kapitanowie ich lekkich okrętów nie mają większych problemów z nawigacją na tych trudnych wodach. Ciężkie statki Genueńczyków nie mogą dotrzymać im kroku. Co prawda Genua również wystara się o placówkę handlową w Tanie, będzie ona jednak podległa kolonii w Kaffie. Położenie sprawia, że w przypadku miasta nad Morzem Azowskim możemy chyba mówić o najważniejszym porcie w tej części świata. To, że Tana otoczona była początkowo tylko palisadą nie ma większego znaczenia. Bezpieczeństwo gwarantowane było łaską chana. Podobnie jak w Kaffie powszechny był tu handel niewolnikami. Europejscy kupcy mogą tu nabyć luksusowe towary z dalekiego wschodu, jedwab, kamienie szlachetne, towary i artykuły spożywcze pochodzące z stepów. Z Rusi napływają wosk, skóry oraz futra, drewno, zboże. Morze Azowskie dostarcza ryb, które przez miejscowych rybaków są solone lub suszone. Szlakami z Trebizondu dociera miedź oraz ałun. W Tanie dostępne są również perły pochodzące znad Morza Czerwonego. Z Indii napływają korzenne przyprawy. Kupcy z zachodu przywożą do Tany wyroby przemysłu tekstylnego pochodzącego z Włoch, Francji czy Brugii; przywożą broń z Niemiec oraz żelazne naczynia, a także wina i bałtycki bursztyn. Mogę przypuszczać, że podobnymi towarami handlowano w innych czarnomorskich koloniach, choć być może z mniejszym rozmachem. Roger Crowley powiada, że w Tanie zaznacza się wyraźna dysproporcja w handlu, bowiem azjatyckie rynki mają więcej do zaoferowania niż będący w powijakach przemysł europejski. Walutą jest srebro o 98 procentowej zawartości kruszcu. Ożywiona wymiana sprawia, że azjatycki rynek drenuje europejskie zasoby tego kruszcu w zastraszającym tempie. Kto chce, korzystając z państwowej ochrony, może stąd ruszyć dalej na wschód. Florencki kupiec i polityk Francesco Balducci Pegolotti zapisuje w swoim podręczniku handlowym Pratica della mercatura: „Droga którą podróżujesz z Tany do Kataju jest całkowicie bezpieczna, zarówno w dzień jak i w nocy”.

W zarysowanym ogólnie kontekście, śmiały ruch jakim było przyłączenie do Polski przez Kazimierza Wielkiego Rusi Czerwonej w 1349 jest politycznie i gospodarczo posunięciem genialnym, świadczącym o dalekowzroczności władcy. Jak ocenia Rafał Hryszko w pracy Januensis ergo Mercator? Działalność gospodarcza Genueńczyków w ziemi lwowskiej na tle kontaktów Polski z czarnomorskimi koloniami Genui w XV w., trudno jednoznacznie stwierdzić kiedy dokładnie zostały zawiązane zostały kontakty między koloniami krymskimi a Polską. Wiadomo na pewno, że kupcy pruscy już pod koniec XIII w. zmierzają w rejony Rusi Czerwonej, aby we Włodzimierzu wymieniać towary europejskie na dalekowschodnie. Nie wiadomo jak docierali tam kupcy z kolonii krymskich, ale zakłada się, że mogli to czynić szlakiem poprzez Kijów, gdzie ślady ich obecności sięgają jeszcze 1245 r. W pierwszej połowie XIV w. zmienia się oś wymiany towarów w kierunku bardziej południowym, co powoduje że Włodzimierz traci na znaczeniu na rzecz Lwowa. Jak pisze Rafał Hryszko „Wtedy też, droga biegnąca z Kijowa do Włodzimierza ustąpiła pierwszeństwa tzw. drodze tatarskiej (via tartarica), która prowadziła z Tany i Kaffy, wzdłuż Bohu, przez Bracław i Kamieniec Podolski do Lwowa.” To automatycznie sprawia, że Lwów staje się głównym ośrodkiem handlowym na ziemiach polskich. Miasto już w 1339 r. pojawia się na katalońskiej mapie jako civitat de Leo. Mniej więcej w tym czasie pojawiają się we Lwowie pierwsi kupcy pochodzący z kolonii czarnomorskich. Nie są to jeszcze rodowici Genueńczycy, ale pochodzący z kolonii czarnomorskich Ormianie i Żydzi. Szczególnie ci pierwsi korzystają z przywileju monarszego i rozwijają działalność swojej gminy. Rozmach z jakim to robią budzi niepokój miejscowych kupców.

Niektóre teorie zakładały, że kupcy pochodzący z genueńskich kolonii czarnomorskich prowadzili przez polskie szlaki handlowe bezpośredni handel z północną częścią Europy. Dzisiaj ta teza nie znajduje raczej potwierdzenia. Fakty świadczą o tym, że prawo składu wobec obcych kupców było egzekwowane i chronione bezwzględnie, czego może dowodzić późniejszy ostry konflikt jaki wybuchł pomiędzy kupcami krakowskimi i lwowskimi.

Ormianie korzystający z monarszego przywileju rozwijają sieci handlowe ze swoimi pobratymcami z Kaffy. Do Lwowa docierają luksusowe towary m.in. kamchy, czyli rodzaj tkaniny przetykanej złotą nicią, której używa się do wyrobu szat monarszych i liturgicznych, do tego m.in. jedwab, wyroby skórzane, zdobione siodła, kamienie szlachetne i perły oraz przyprawy korzenne. Handel na Rusi Czerwonej rozwija się intensywnie, przyczynia się do tego również otwarcie na tzw. „drogę mołdawską”. Z drogi tej chętnie korzystają kupcy polscy, co świadczy, że polski handel nie miał bynajmniej charakteru incydentalnego. Jest to ważny szlak wiodący znad Małopolski i Rusi, przez obszary naddunajskie nad Morze Czarne. Jak utrzymuje rumuński historyk Georghe Bratianu, droga ta miała przyczynić się do powstania Księstwa Mołdawskiego w 1359 r. Dowodzi to tezy, że nawet kontrola nad tranzytem może przyczynić się do zaistnienia lub zainspirowania bytów politycznych. Szlak ten zyskał wkrótce znaczenie międzynarodowe. Szczególnego znaczenia nabiera wówczas inna genueńska kolonia, port w Białogrodzie nad Dniestrem, który zdaniem Mariana Małowista, pełnił dla Polski na południu podobną rolę jak później Gdańsk na północy. Kupcy polscy ze swoimi towarami docierali również do innych kolonii genueńskich nad morzem Czarnym. Ważne ośrodki portowe to również Kilia i Licostomo. Okręty genueńskie zwożą tu luksusowe towary ze wschodu oraz niewolników. Układ sił w tym rejonie często się zmienia, Księstwo Mołdawskie zyskuje kontrolę nad portami. Jeśli nie jest mowa o Wenecji, Genua prowadzi ugodową politykę, co jest, mam wrażenie, charakterystyczne dla Republiki w tym rejonie – za wszelką cenę nie dać się sprowokować. Wybiegając nieco do przodu, Genueńczycy wspierali flotą działania tureckie w regionie. Sensacyjnie brzmi informacja podawana przez Rafała Hryszkę na podstawie dalszych opracowań, że w 1444 roku w bitwie pod Warną Genueńczycy walczyli pod stronie Turcji - jak pamiętamy również wobec Wenecjan padały zarzuty o nie do końca czyste intencje podczas tamtych zdarzeń. Nawet w trudnych dla czarnomorskich kolonii czasach, przypadających na drugą połowę XV w. genueńczycy prowadzili do Imperium Osmańskiego ożywiony eksport żywności. Ochrona interesów ponad wszystko?

Niemniej, z punktu widzenia Polski otwarcie na południe spowodowało intensyfikację korzystania z sieci wielkich traktów handlowych. Zaistnienie Księstwa Mołdawskiego, które było wówczas zależne od Polski, sprawiło że w Suczawie zbiegały się szlaki komunikacyjne z Białogrodu i Kilii, Polski, Siedmiogrodu i Węgier, oraz dalej na południe aż do Konstantynopola. Istniała także droga węgierska, krótszy, acz uznawany za niebezpieczny szlak do Budy, dalej do Wiednia i samej Genui. Wrócmy jednak do Lwowa: stąd drogi prowadziły na zachód do Krakowa i Wrocławia, a dalej przez Lipsk i Norymbergę, aż do Flandrii. A jeśli ktoś wybrał drogę na Cieszyn, dotarłby wzdłuż via ordinaria dłuższym, ale bezpieczniejszym szlakiem do Italii.

CDN.

---

tagi: wenecja  genua  kaffa  tana 

	ahenobarbus
	27 maja 2020 09:30

35     2747    22 zaloguj sie by polubić