Wy, Wenecjanie, a jest to rzecz pewna, bardzo się mylicie, zakłócając pokój innych państw, zamiast zadowolić się najwspanialszym z Włoskich państw, które jest w waszym posiadaniu. Gdybyście wiedzieli jak jesteście powszechnie znienawidzeni włosy stanęłyby wam dęba... Czy wierzycie, że te potęgi we Włoszech, będące teraz razem w lidze, są naprawdę w przyjaźni między sobą? Oczywiście, że nie są; tylko konieczność i strach, który odczuwają przed tobą i twoją potęgą, zmusza je do związania się w ten sposób... Jesteś sama, z całym światem przeciwko tobie, nie tylko we Włoszech, ale i za Alpami. Wiedz więc, że twoi wrogowie nie śpią. Korzystaj z dobrej rady, bo na Boga, potrzebujesz jej...

- Galeazzo Sforza, książę Mediolanu do Giovanniego Gonnelli, sekretarza Republiki Weneckiej, 1467 r.

Zazdrościli jej urody, wspaniałości, nietykalności, a przede wszystkim jej pozornie niewzruszonego systemu politycznego, który nawet po najcięższych niepowodzeniach gospodarczych i militarnych zapewniał jej odporność i siłę przebicia, z którą oni nigdy nie mogliby się równać. Jednak mimo wszystko młody Sforza mówił prawdę. Wenecja była znienawidzona, a nienawiść ta rosła w siłę, gdy jej sąsiedzi patrzyli, jak zawiera pokój z Turkami, a wkrótce potem bezczynnie przyglądali się, jak Apulia jest plądrowana i grabiona przez niewiernych. Nie próbowali zrozumieć jej stanowiska, a ona ze swej strony ledwie raczyła je wyjaśnić, lecz prowadziła własną politykę z całą arogancją, z cichym przekonaniem o własnej wyższości, którą od dawna nauczyli się znosić, ale z którą nigdy nie mogli się pogodzić.

- John Julius Norwich

O ile tytuł notki Urząd Zbożowy w Wenecji nie zachęca do lektury, no bo cóż tam może być ciekawego, to przyjąłem nieco inną strategię w przypadku kolejnej weneckiej instytucji. Przed państwem niesławna Rada Dziesięciu, wokół której narosło tyle legend, że całkiem sporo wariatów napisało już o niej zupełnie nieprawdopodobne rzeczy. Większość z tych legend wywodzi się z ogłoszonego drukiem w 1678 r traktatu niejakiego Abrahama Nicolasa Amelot de la Houssaye o administracji weneckiej, który to autor w nagrodę spędził sześć tygodni w Bastylii w wyniku skargi ambasadora Wenecji na rzeczony paszkwil. Ale nie da się ukryć, że nawet gdy pominiemy romantyczne legendy lub polityczne polemiki zapewne pisane na zlecenie, to z suchego dyskursu naukowego czy książek popularnonaukowych wyłania się obraz niezwykle wpływowej oligarchicznej instytucji, prawdziwego siedliska żmij, które w weneckim systemie rządów zajmowało miejsce szczególne.

Zacznijmy jednak od typowej, grzecznej wersji jaką znajdziemy na stronach internetowych. Rada Dziesięciu powstała ad-hoc jako swoista „komisja śledcza” wkrótce po przewrocie Bajamonte Tiepolo w czerwcu 1310 r. Rada składała się z dziesięciu patrycjuszy wybieranych przez Wielką Radę na roczną kadencję, miała szerokie uprawnienia jurysdykcyjne. Początkowo pomyślana jako instytucja doraźna przetrwała aż do samego końca Republiki w 1797 r. Niby nic rewelacyjnego, ale to tylko pozory.

Przyjrzyjmy się najpierw bliżej strukturze która tak naprawdę rządziła Wenecją. Oligarchia wenecka dzieliła się na dwie klasy: Longhi, były to rody mogące wywieść swoją genealogię sprzed roku 1000 oraz rody Curti, nuworysze, nie tak stare rody, które zdobyły bogactwo i status dopiero w Republice. Aż do 1382 r. tylko osoby z rodów Longhi mogły pełnić funkcje doży, kiedy to Curti zostali przyjęci w poczet szlachty.

Układ oligarchiczny znalazł odzwierciedlenie w jednym z głównych ciał politycznych Republiki, to jest Wielkiej Radzie. Do 1298 r. udało się uchwalić prawo, które zasadniczo ograniczało członkostwo do rodzin, które wcześniej były w niej reprezentowane, co nazwano Serratą, dosłownie "zamknięciem", aktem, który jednym ruchem stworzył zamkniętą kastę w społeczeństwie Republiki. Republika stworzyła swoją Libro d'Oro, Złotą Księgę, państwowy spis wszystkich, którzy kwalifikowali się w Wenecji do objęcia miejsca w Wielkiej Radzie. W ciągu 10 lat jednak Wielka Rada znacznie się rozrosła – liczyła ona około 1000 osób. Sprawne zarządzanie Republiką, szybkie podejmowanie decyzji, zwłaszcza w obliczu licznych konfliktów z Genuą oraz delegowanie zadań stało się trudne. Normalną praktyką stało się powoływanie mniejszych doraźnych komitetów tzw. savii, mędrców. Współpracowali oni ściśle z dożą tworząc coś w rodzaju sprawnego gabinetu wykonawczego do rozwiązywania konkretnych problemów. Ten nietrwały ale skuteczny system musiał sprawić, że pojawił się pomysł na stworzenie instytucji politycznej, której władza umożliwiałaby szybsze działanie zamiast Wielkiej Rady.

W teorii Rada Dziesięciu miała za zadanie tylko zbadanie spisku Tiepolo w 1310 r. Wydawać by się mogło, że to chwilowy wysiłek i rada zostanie wkrótce rozwiązana. Tak się jednak nie stało. Tiepolo został co prawda wygnany, skazany na damnatio memoriae, jego dom został zburzony, a na jego miejscu postawiono kolumnę infamii, ale Rada została utrzymana.

Oczywiście nasuwa się wniosek, że spisek był prowokacją. Mogło tak być, choć oficjalnie mówi się że to kilka najznamienitszych i najstarszych rodów patrycjuszowskich próbowało obalić niedawno ustanowiony system oligarchiczny – a więc byłyby to mafijne porachunki i walka o władzę. Moim zdaniem ten spisek to jednak prowokacja, a powołanie Rady Dziesięciu załatwiło dwie pieczenie przy jednym ogniu: skutecznie zatarło ślady zleceniodawców nieudanego zamachu w typowo weneckim stylu oraz dało pretekst do głębokich zmian politycznych. Jak wieść gminna niesie spisek Tiepolo był bardzo źle przygotowany, nie spotkał się z pozytywną reakcją mieszkańców miasta i jak piszą historycy - został wykryty przez denuncjację. Wszystko to nosi to cechy weneckiej maskarady. Jak może ktoś pamięta z notki o Urzędzie Zbożowym część spiskowców obrabowała rzeczony Urząd i skarbiec z tym, że akurat tych „nieznanych sprawców” nigdy nie wykryto….

Teraz wrzucę nieco zapożyczeń - sam bym tego nie wymyślił -  taki mądry nie jestem. Wydaje się, że w przypadku Rady Dziesięciu zadziałał klasyczny oligarchiczny (a może jednak rewolucyjny?) sposób na organizację władzy politycznej działający od wieków wg tego samego schematu:

1) Normalne mechanizmy działania rządu są postrzegane przez oligarchię jako zbyt uciążliwe, aby zareagować na nagły kryzys;

2) Zamiast zmieniać lub modyfikować te organy władzy w taki sposób, aby były w stanie reagować na kryzys, tworzy się nowe, usprawnione agencje lub organy, które reprezentują pierwotny organ prawno-konstytucyjny, który zachowuje pozornie władzę de iure, co tym samym stanowi parawan i chroni większe interesy oligarchii;

3) nowy organ staje się agencją wyposażoną w policyjne uprawnienia do aresztowań, tajnych procesów, możliwości rządzenia ad-hoc za pomocą dekretów oraz zbiera dane wywiadowcze (np. spisy ludności i majątku, wywiad i kontrwywiad) do dalszej analizy;

4) Na podstawie posiadanych uprawnień i zebranych danych wywiadu nowy organ de facto kreuje politykę państwa.

Na pewno więc Wenecja wiele dobrego zawdzięcza spiskowi Bajamonte ... Rada Dziesięciu była czymś w rodzaju bicza, który miał spajać szlachtę Republiki i realizować cele polityczne samego weneckiego topu, pilnować interesów oligarchii ale też spójności całej grupy. Minęło wiele lat od puczu Tiepolo (słuch po nim ginie po 1329 roku), Rada Dziesięciu była powoływana rokrocznie, aż w lipcu 1335 r. stała się organem stałym.

Teoretycznie sama Rada Dziesięciu była bardzo mocno „pilnowana”. Istniał cały szereg pozornych ograniczeń w jej działaniu. Rada składała się z dziesięciu patrycjuszy wybieranych przez Wielką Radę na roczną kadencję. W Radzie nie mogła zasiadać jednocześnie więcej niż jedna osoba z tej samej rodziny oraz nie mogła być ponownie wybierana na kolejną kadencję. Nikt z Rady Dziesięciu nie miał samodzielnie żadnych kompetencji, a dodatkowo moc prawną postanowienia Rady Dziesięciu zyskiwały jedynie w połączeniu z dożą i jego sześcioosobowym gabinetem. Rada, która zbierała się co najmniej raz w tygodniu, miała prawo nakładać kary na szlachtę, w tym banicję i karę śmierci.

Warto również zauważyć, że ustanowienie Rady Dziesięciu zbiegło się w czasie z momentem, gdy florenckie firmy Bardi i Peruzzi wchodziły w okres największego rozkwitu i gdy ilość złota i srebra na rynku europejskim zaczęła się gwałtownie zmieniać.

Rada Dziesięciu, jako typowy przykład weneckiego sprawowania rządów ad-hoc zyskała z czasem coraz większe uprawnienia które stały się przyczyną jej czarnej legendy. Prawdopodobnie fundusze pozyskiwała z Urzędu Zbożowego, który pełnił rolę agenta finansowego Rady Dziesięciu. Oczywiście, jest to spowite mgłą tajemnicy, bo jak wiemy archiwum Urzędu dotyczące spraw prowadzonych dla Wenecjan zostało… no, jakoś nieszczęśliwie nie zachowało się do naszych czasów. Oczywiście są to tylko dywagacje, ale nawet uznani historycy byli w stanie wysnuć podobne wnioski. Trafnie Radę Dziesięciu spuentował historyk Edward Wallace Muir Jr., który napisał:

"Rada Dziesięciu stała nieco poza hierarchią urzędów, ale jej potęga była przysłowiowa. Ze swoimi tajnymi funduszami, systemem anonimowych informatorów, uprawnieniami policyjnymi i szerokim zakresem jurysdykcji w sprawach bezpieczeństwa państwa, członkowie Rady Dziesięciu,(…) w efekcie rządzili Republiką”.

Analogie z angielską Izbą Gwiaździstą są jak najbardziej na miejscu. Z tym, że Rada dziesięciu był o wiele potężniejsza.

Nie wiem czy to ważne, ale….

Kiedyś mój znajomy zdradził mi formułkę jakiej nauczyli go bossowie w jego korporacji kiedy zauważył coś dziwnego np. w zachowaniu kolegów z pracy. Otóż, nie zaczyna się proszę państwa takiego maila/listu od niemodnego „uprzejmie donoszę” ale używa się miękkiego „ nie wiem czy to ważne, ale…”

Którą formułkę preferowali Wenecjanie nie wiem, ale ich system donosów i pilnowania porządku w mieście robi wrażenie.

Rada Dziesięciu korzystała z tzw. bocche dei leoni (paszczy lwa) rozmieszczonych w całym mieście, które pozwalały Wenecjanom zgłaszać podejrzane nielegalne działania. Były to skrzynki najczęściej w kształcie paszczy lwa z rozwartymi ustami, do której każdy mógł wrzucić donosik i podzielić się swoimi spostrzeżeniami. Skargi, choć gwarantowane ochroną tajemnicy, nie mogły być jednak ściśle anonimowe, pod groźbą zniszczenia, chyba że dotyczyły szczególnie poważnych spraw, w którym to przypadku magistraty były zobowiązane do przeprowadzenia dokładnego badania przed podjęciem dalszych kroków. Paszcze lwów były postrzegane przez późniejszych obserwatorów, takich jak Mark Twain, jako symbol opresyjnego autokratycznego rządu, który szpiegował swoich obywateli. Ponoć treść każdej dyskusji pomiędzy oligarchami lub obywatelami była rutynowo znana Dziesiątce w ciągu dwudziestu czterech godzin. Pod koniec XV w. Rada Dziesięciu narzucała również bardzo precyzyjne przepisy nakazujące obywatelom odpowiedni strój dla różnych klas, zalecając skromny ubiór, nakazując ścinać włosy na krótko i zakazując ekstrawaganckich lub kolorowych ubrań z wyjątkiem specjalnych okazji.

 

Bocche dei leoni

Źródło: https://it.wikipedia.org/wiki/Bocca_di_Leone_(Venezia)#/media/File:Bocca_di_Leone_in_the_Doge's_Palace_(Venice).jpg

Złowroga legenda

Geografia Wenecji - labirynt wąskich kanałów, liczne i mroczne sotto i portici, oraz bliskość laguny, gdzie można było łatwo pozbyć się ciał - czyniły trudnym zadanie „bycia wszędzie”. Legenda głosi jednak, że Rada Dziesięciu dysponowała bardzo rozbudowaną siatką szpiegów. A więc nie tylko bankierzy weneccy wiedzieli gdzie i do kogo płynie strumień pieniędzy i co z taką wiedzą można zrobić, ale do tego dochodziła wiedza o sekretach i słabostkach rządzących nawet w odległych częściach świata. Podobno ambasady wszystkich państw, które miały swoich przedstawicieli w mieście były całkowicie prześwietlone.

Ok, panie autor dosyć, gdzie dowody? Dosyć już tych bajek !!! Gdzie so źródła?!? Bo to wygląda na jakieś wczesne GRU czy inne KGB, a przecież średniowiecze to człowieku historia żółtej ciżemki…

Autor monumentalnej pracy na temat historii Wenecji John Julius Norwich uraczył nas takim passusem który oczywiście zamieszczę w całości:

„Byłoby dziwne, gdyby Wenecja, posiadająca własny system wywiadowczy o wiele bardziej rozwinięty niż system jakiegokolwiek obcego mocarstwa, nie śledziła z bliska wszystkich tych tajnych działań i w miarę możliwości nie wykorzystywała ich do własnych celów. Każda ambasada, a nawet każde zagraniczne gospodarstwo domowe, było dokładnie penetrowane przez weneckich agentów, którzy przekazywali bezpośrednio do Rady Dziesięciu szczegóły dotyczące przybycia i odejścia, otrzymanych listów i podsłuchanych rozmów. Szczególną uwagę zwracano na czołowe kurtyzany, z których kilka było opłacanych przez państwo, by przekazywały wszelkie informacje, które mogły okazać się przydatne, czy to do szantażu, czy w inny sposób. Istniała również aktywna sieć podwójnych agentów, których zadaniem było wprowadzanie fałszywych lub mylących informacji do obcych systemów.”

Nie mógł być to rodzaj „dyplomacji”, która zjednuje przyjaciół. Na pewno Wenecja igrała z ogniem, wywołując wrogość wielu, wielu osób. Część tajnych w zamierzeniu działań Republiki takich jak szpiegostwo (w tym pewnie przemysłowe), nagłe niespodziewane bankructwa czy załamania rynków w różnych częściach świata i morderstwa polityczne były z pewnością czytelne dla współczesnych. Myślę sobie, że przecież nieco później Machiavelli orientował się w tychże arkanach a większy wstrząs i oburzenie wywołał tym, że po prostu tylko je opisał wprost, a nie to że były one uważane przez współczesnych za szczególnie niemoralne czy naganne.

A jak trubadurem, a jak katem będziesz….

Na podstawie zebranych informacji wywiadowczych lub donosów Rada Dziesięciu miała prawo wydawać akty oskarżenia o popełnienie zbrodni i mogła prowadzić całkowicie tajne procesy osób, które zostały w ten sposób zadenuncjowane. Od wyroku śmierci nie było odwołania; uznani za winnych przestępcy byli po prostu łapani przez policję „Dziesiątki”. Często "znikali" z pola widzenia i zazwyczaj wykonywano na nich egzekucję (zwykle przez uduszenie) tego samego dnia, w którym zapadł wyrok, a ich ciała wieszano za nogę w Piazetcie. Jeśli ktoś widział kiedyś starsze odmiany kart do tarota, takie jak tarot marsylski na pewno skojarzy ten widok z obrazkiem na karcie Wisielec.

Sądownictwu Rady podlegali też w sprawach karnych patrycjusze, duchowni i sekretarze rządowi. Przywilej ten miał na celu utrzymanie w karbach osób uprzywilejowanych, gdyż postępowanie sądowe w Radzie Dziesięciu nie miało bynajmniej na celu dobra oskarżonego, któremu nie wolno było mieć obrońców, a surowość i nieugiętość straszliwego trybunału odbierała przestępcy wszelką nadzieję. Nawet doża nie był bezpieczny. Cała moc Dziesiątki ujawniła się w 1355 r. kiedy na śmierć został skazany doża Marin Faliero, oskarżony o próbę rozbicia rządów oligarchii i wprowadzenie dziedzicznej monarchii. Po egzekucji wśród portretów upamiętniających dożów w Pałacu Książęcym jego portret na zawsze zostanie przykryty czarnym całunem. 

Scena egzekucji stała się inspiracją dla XIX w. obrazu Franceso Hayeza. Czy tylko mnie się wydaje, że postać z lewej strony to trubadur który odczytuje wyrok na chwilę tylko odłożywszy lutnię na bok? Może to jednak tylko moja wyobraźnia, a tak wyglądał normalny herold.

Francesco Hayez “Dziesięciu”, na obrazie Śmierć doży Marina Faliero,1867

Źródło: https://en.wikipedia.org/wiki/Council_of_Ten#/media/File:Francesco_Hayez_010.jpg

Rada Dziesięciu była nie tylko organem policyjnym, wywiadowczym, kontrwywiadowczym, polityki zagranicznej, dezinformacyjnym, szpiegowskim i ustawodawczym, ale także tajnym i najwyższym sądem oraz katem. Nawet władza doży mogła być osłabiona  przez Radę Dziesięciu, choć teoretycznie nadal pełnił on funkcję wykonawczą. Wystarczył odpowiedni „osąd” (bo przecież nie paragraf) i zagrożenie dla oligarchicznego ustroju .

Rada miała też znaczne uprawnienia finansowe już w XIV w. Około 1390 roku Rada Dziesięciu pozwalała bankierom na przekazywanie srebra do weneckiej mennicy, które następnie było wybijane na wenecką monetę (grosso) i zwracane bankierom, którzy, zgodnie z warunkami "układu", zgadzali się pożyczyć je rządowi Wenecji! Innymi słowy, choć prawdą jest, że Wenecja nie miała banku centralnego w nowoczesnym znaczeniu tego słowa, Rada Dziesięciu, przyznając takie przywileje różnym prywatnym bankom, spełniała podstawowe funkcje takiego banku.

Są jeszcze w XIV w. dwa ślady które wymagają przedstawienia. Jeden bardziej sensacyjny i spiskowy, a drugi związany z Urzędem Zbożowym i finansami – tym razem nieźle udokumentowany i pokazujący obłudę Wenecjan.

Istnieją podejrzenia (oczywiście mające słabe podstawy), że Dante Alighieri mógł zetknąć się z Radą Dziesięciu, bowiem odwiedził Wenecję w 1321 r., występując jako przedstawiciel dyplomatyczny pobliskiego miasta Rawenna. Pamiętamy z notek Magazyniera o powiązaniach Dantego z rodem della Scala (Scaligeri). Z jaką misją został posłany nie wiem, ale faktem jest że zmarł wkrótce po opuszczeniu Wenecji. Istnieje pewien przekaz, mówiący o tym, że odmówiono mu łodzi, którą mógłby popłynąć na południe przez lagunę. Zmuszony był podążać ścieżką przez bagna, zachorował na malarię i zmarł po powrocie do Rawenny. Inna wersja mówi, że łódź była gotowa ale Dante został ostrzeżony, że wejście na pokład oznaczałoby pewną śmierć. Tak czy inaczej - akta weneckie dotyczące tej sprawy zaginęły.

Druga rzecz jest lepiej naświetlona, być może to jednak była sytuacja skrajna, ale na nieszczęście Republiki protokoły sprawy zostały sporządzone w Wenecji przez Prokuratorów San Marco, innej niezwykle ciekawej instytucji weneckiej. Otóż w znanym nam już Urzędzie Zbożowym depozyt złożył Cangrande della Scala, najwybitniejszy prawdopodobnie przedstawiciel tego rodu. Po jego śmierci do depozytu zgłosił roszczenie spadkobierca, niejaki Fregano, którego szlachectwo Wenecjanie podważali. Po wielu pertraktacjach i sporach prawnych zdołał uzasadnić swoje roszczenie tak, że władze weneckie nie były w stanie go odrzucić. Problem polegał na tym, że roszczenie wobec Urzędu Zbożowego, a tym samym wobec samego państwa weneckiego, urosło wraz z odsetkami do niebotycznej sumy około 250 000 dukatów. Wenecjanie nie chcieli zapłacić, stąd próby podważenia szlachectwa klienta. Kiedy to się nie powiodło, Republika sięgnęła po bardziej radykalne rozwiązania. Zapewne na zlecenie Dziesiątki zorganizowano dwa zamachy na życie Fregano. No dobrze, profesor Mueller ujmuje to łagodniej – zlecenia zamachów zahaczyły o „ważne organy państwowe Wenecji”. Ale my nie musimy się tu tak krygować, a ja mogę przyjąć ryzyko mówienia czegoś wprost. Zastraszony (ale wciąż żywy) Fregano poszedł na kompromis – zrezygnował z roszczeń a Wenecja zgodziła się łaskawie na wypłatę renty w wysokości 1500 dukatów rocznie oraz 1000 dukatów po jego śmierci dla jego męskich spadkobierców. O taktyce Wenecji przyjętej później wobec spadkobierców Fregano źródła milczą. Oligarchia odmówiła więc zapłaty tego co się prawnie należało i „renegocjowała” zobowiązania na swoich warunkach.

Oczywiście notka za bardzo by się rozrosła i nie będę omawiał w tym miejscu dziejów tej instytucji do końca, bo nie mam zamiaru tworzyć tu konstrukcji a’la Dan Brown. Do mojej notki o alchemii finansowej potrzebny jest mi właściwie tylko fragment dziejów „Dziesiątki” z XIV w. Historia Rady Dziesięciu skrywa jeszcze wiele fascynujących tropów w wieku XV w. – np. a to Dziesiątka w 1415 zwróciła się do bankiera z Rialto z prośbą o pożyczkę na nagrodę za głowę wrogów Wenecji (w tym przypadku króla Zygmunta Luksemburczyka i Brunona della Scalla); Rada przejęła kontrolę nad kancelarią książęcą i kancelarią tajną Republiki. Ciekawa jest bardzo spóźniona reakcja „Dziesiątki” w przypadku obrony Konstantynopola, ale też jak pisze Roger Crowley – odnotowane w źródłach zlecenie przez „Dziesiątkę” kilkunastu nieudanych zamachów na Mehmeta II, a także objęcie bezpośrednio w zarząd kwestii finansowych Republiki. Tutaj mamy tak lubiany przez naszych historyków "polski ślad". Jednym z tych nieudałych zamachowców miał być bliżej niezidentyfikowany "Polak z Krakowa". Biorąc pod uwagę, że okoliczności śmierci Mehmeta uważane są za "tajemnicze", można wysunąć przypuszczenie, że ostatecznie Dziesiątka  dopięła swego, zwłaszcza że ponoć jej agenci to byli często lekarze (sic!) specjalizujący się w truciznach. A propos Turków i Mongołów, ponoć w Wenecji popularnym powiedzeniem było „jesteśmy pierwej Wenecjanami, a dopiero później chrześcijanami”.

XVI w. to już jak sugeruje Norwich schyłek Wenecji (oraz Dziesiątki) jako budzącej strach potęgi, co miało swój początek w działaniu powołanej przez papieża Ligi z Cambrai w 1508 r.

Wydaje się, że ten ogólny upadek morale zaraził całą ludność. Dawny duch publiczny wyparował. Wenecjanie stawali się coraz bardziej miękcy. Bogactwo prowadziło do luksusu, luksus do próżniactwa, a próżniactwo do bezwładu, nawet gdy państwo było zagrożone. Nie był to osąd z ostatnich dni; wielu z nich już wtedy to dostrzegało i przyznawało. „Dawniej”, pisał Cristoforo da Canale w 1539 r., "Republika własnymi siłami zgromadziła wiele potężnych flot, do czego teraz nie byłaby zdolna; bo chociaż nasi ludzie są zjednoczeni i praworządni, to jednak ich obecny komfort i dobrobyt jest tak duży, że nic, poza nadrzędną koniecznością, nie skłoniłoby ich do zaokrętowania się na galerę.

Mniej więcej w tym czasie Rada jest instytucją schyłkową choć przetrwała aż do 1797 r. Jej kompetencje w dużej mierze zostały przekazane trybunałowi inkwizytorów stanu, który stał się bezwarunkowo najbardziej charakterystyczną instytucją państwa weneckiego. Ale to już temat na inną opowieść.

 

---

tagi: wenecja  rada x  rada dziesięciu  urząd zbożowy  liga z cambrai 

	ahenobarbus
	30 lipca 2021 23:46

36     2140    15 zaloguj sie by polubić