W przygotowaniu do notki o alchemii finansowej wrzucam tłumaczenie fragmentu niezwykle ważnej pracy dotyczącej finansów średniowiecznych Reinholda C. Muellera i Frederica C. Lane’a „Money And Banking In Medieval And Renaissance Venice” dotyczący Urzędu Zbożowego w Wenecji. Funkcjonowanie tej instytucji miało znaczenie w trakcie bankructw spółek florenckich w drugiej połowie XIV w. Celem tego ćwiczenia jest to, żeby tamta przyszła notka nie rozrosła się do poziomu elaboratu, a ta, i być może kilka innych notek posłuży jako odniesienie, słownik. Może na zaostrzenie apetytu? Proszę wziąć poprawkę, że nie tłumaczyłem całego rozdziału, a jest to tylko próba nakreślenia faktu, że Wenecja miała do dyspozycji pewne instytucje, które były wygodnym orężem w walce o dominację finansową w ówczesnym świecie. Bronią mocno tajemniczą. Myślę, że nie będzie zaskoczeniem fakt o zapisach działania tejże instytucji, który napotkacie podczas lektury. Dodam jeszcze kilka „ciekawostek”, które znalazły się w dalszej części tekstu autorów (którego nie tłumaczyłem), a tu je tylko wyliczę. Urząd Zbożowy podpisywał lukratywne kontrakty z przemysłem zbrojeniowym na projekty związane z obronnością miasta. Urząd był też czymś w rodzaju rezerwy federalnej, ponieważ posiadał w zarządzie zmienny dług publiczny i prywatny. I wreszcie Urząd Zbożowy działał jako finansowy agent oligarchii weneckiej, a zwłaszcza Rady Dziesięciu.

Urząd zbożowy

Bank Szwajcarski dla Wenecjan

I. Wstęp

Znaczenie Urzędu Zbożowego (Camera Frumenti lub Camera del Frumento) dla finansów weneckich w XIV w. zostało podkreślone przez Gino Luzzatto, który był w stanie poruszyć ten temat jedynie pobieżnie w swoim studium o długu finansowanym. Zadaniem tego rozdziału jest analiza różnych ról finansowych urzędu jako zarządcy publicznego długu płynnego, który odpowiadał potrzebom zarówno państwa, jak i prywatnych majątków.

Rozpoczynamy od krótkiego omówienia struktury instytucjonalnej, by następnie przejść do tematu depozytów i zagranicznych deponentów. Podczas gdy Wenecjanie mogli deponować pieniądze do woli i bez formalności, cudzoziemcy musieli najpierw otrzymać pozwolenie na takie działanie. Ponieważ archiwum Urzędu Zbożowego zostało całkowicie utracone, ślady codziennej aktywności Wenecjan praktycznie nie istnieją. Podstawowe dowody na funkcjonowanie tej instytucji są więc ograniczone do istniejących gdzie indziej wniosków cudzoziemców o pozwolenie na złożenie pieniędzy w Urzędzie Zbożowym oraz do petycji ich spadkobierców o pozwolenie na pobieranie odsetek i wypłacanie kapitału. Za dokumentacją każdej sprawy - na ogół szczątkową i bardzo nierówną - kryją się często historie spisków i kontrspisków, odzwierciedlające troskę zarówno miejskich signori, jak i feudałów, by ukryć swoje skarby w tej instytucji publicznej, która przez około sto lat pełniła funkcję podobną do banku szwajcarskiego.

Pomimo niedostatku dokumentacji dotyczącej weneckich klientów, osobnego omówienia wymaga specjalna kategoria oprocentowanych depozytów – posagów lub płynnej części posagów, które zgodnie z ustawą miały pozostawać w Urzędzie Zbożowym. Niektóre przypadki dotyczą wyroków za gwałty i stosunki seksualne, w których grzywna wymierzona winowajcy była deponowana w Urzędzie Zbożowym jako posag dla ofiary.

Państwo, ze swej strony, korzystało z tych pieniędzy na własne, nadzwyczajne wydatki, których przykłady zostały podane. Bardziej interesującym aspektem roli urzędu jako pożyczkodawcy są sporadyczne pożyczki dla weneckich przedsiębiorców, głównie dla szlachty, choć nie tylko, w sektorach związanych z "dobrem publicznym" - młyny do mielenia pszenicy, piece do wypieku cegieł i dachówek - urząd finansował również lekarza oddanego opiece nad ubogimi marynarzami, raczej nieumiejętnie prowadzącymi swoje rachunki. Wreszcie, ogromna pożyczka, udzielona cesarzowi w Konstantynopolu pod zastaw klejnotów koronnych, trafiła do ksiąg kapitału Urzędu Zbożowego, które nie mogło ani sprzedać zastawów, ani ściągnąć długu (jest on zapisany jako dług nieściągalny, na kwotę 96 000 lirów, w bilansie zestawionym w tabeli 9. 1, poniżej).

Są to aspekty dość szczególnego długu zmiennego, którym zarządza państwo z pewnością dla własnej korzyści, ale także w interesie prywatnym. Gdy Urząd Zbożowy podupadł, rolę zarządcy długu płynnego przejęły w czternastym stuleciu prywatne banki Rialto, które bardziej niż kiedykolwiek przybrały charakter instytucji działającej w interesie publicznym. Zanim jednak przejdę do roli banków (poniżej, rozdz. 10), zajmę się kwestią stóp procentowych stosowanych w urzędzie zbożowym oraz wyrzutów sumienia, jakie budziło w niektórych klientach przyjęcie odsetek od depozytów.

Problem zaopatrzenia każdego miasta w średniowieczu był poważny i wymagał stałej czujności. Szczególnie dotyczyło to Wenecji, która przez wieki nie miała żadnego zaplecza produkcji żywności; a nawet gdy je miała, przez długi czas polegała na imporcie pszenicy drogą morską z odległych zakątków. Odrębna administracja zaopatrzenia w zboże (annona) została podobno utworzona za czasów Sebastiana Ziani (1172-78); "Offitiales supra granum" wspomina się w 1224 r.; Officium lub Camera Frumenti istniało od 1256 roku i podlegało pierwszemu zbiorowi praw lub capitolare datowanemu na 1276. Według wczesnej kroniki, w 1283 r. doża Giovanni Dandolo podjął się jakiejś próby reorganizacji urzędu, ale nie podano żadnych szczegółów. W rzeczywistości doża ponosił główną odpowiedzialność za zaopatrzenie miasta, zgodnie z jego "promissione ducale", czyli dokumentem, na który musiał przysięgać po objęciu urzędu. Delegował on tę odpowiedzialność na Urząd Zbożowy, ale musiał być informowany, nawet codziennie, o stanie miejskich zapasów pszenicy i innych zbóż. Pierwsze zachowane obszerne capitolare Urzędu Zbożowego pochodzi z lat następujących bezpośrednio po Czarnej Śmierci.

Mniej więcej w czasie wspomnianej reorganizacji w 1283 roku, jak zobaczymy wkrótce, do obowiązków urzędu zbożowego dodano finanse państwowe i bardzo szybko wyrosła ona na jedną z najważniejszych instytucji administracji komunalnej pod względem obrotów pieniężnych: w 1320 r. nazywano go „magnum officium”; w 1342 r. Urząd i Arsenał określono mianem "officia ponderosa", a w r. 1348 ustawa Wielkiej Rady rozpoczynała się od stwierdzenia, że jest to najwyższy urząd w mieście ("Officium frumenti est maximum officium comuni et totius terre"). Jednak w 1365 roku jej obowiązki annonialne zostały przekazane nowej magistraturze, Provveditori alle Biave, a po wojnie w Chioggii (1378-81) szybko spadła do rangi drugorzędnego urzędu. Camera del Frumento przetrwała jako nadzorca magazynu mąki (Fondaco della Farina) przy Rialto; Provveditori alle Biave miało swoją siedzibę w Pałacu Książęcym.

Rola Camera del Frumento w finansach państwa nigdy nie została jasno określona w oficjalnych dokumentach, które regulowały funkcjonowanie urzędu. W typowo weneckim stylu, rola ta była po części domniemana, po części autoryzowana na zasadzie ad hoc; urząd po prostu ewoluował w rodzaj banku państwowego. Ponieważ pierwsze jego ślady pochodzą z lat osiemdziesiątych XIII wieku, krótki i ogólny capitalore z 1276 r. nic o tym nie mówi; ale nawet obszerniejszy kapitularz z ok. 1350 gdy finansowa rola urzędu osiągnęła swój szczyt, zawiera tylko dwie niejasne wskazówki: w jednym z artykułów polecono księgowym otworzyć w księgach rachunki osobiste na "depositi e promesse" osób fizycznych, inny nakazuje pracownikom przypominać dłużnikom o konieczności wykupu ich zastawów - bez dalszych wyjaśnień. Źródła podają tylko dwa dalsze ślady: kradzież w czasie spisku 1310 i jedyny bilans księgowy urzędu.

W dniu przeprowadzenia próby zamachu stanu Baiamonte Tiepolo 15 czerwca 1310 r, jedna kolumna spiskowców została skierowana przez Rialto; zatrzymali się tam na tyle długo, by splądrować Urząd Zbożowy i Skarbiec, skąd zabrali dużą ilość pieniędzy, z których większość nie została odzyskana. Krótka wzmianka, rzeczywiście, ale współczesny raport z tego zdarzenia pokazuje, że spiskowcy dobrze wiedzieli, gdzie się udać, aby dostać w swoje ręce gotówkę.

Istnieje tylko jeden bilans Urzędu Zbożowego, będący wynikiem audytu przeprowadzonego wiosną 1345 roku. Dokument ten jest bardzo ogólny, często zawiera kategorie, które byłyby bardziej odkrywcze, gdyby były prowadzone oddzielnie. Poza tym, że wykazuje, iż urząd był poważnie deficytowy (ale jego pozycja uległa poprawie w stosunku do 1342 roku! ) Bilans wykazuje zobowiązania - kwoty należne osobom fizycznym - w wysokości ćwierć miliona dukatów. Choć księgowość nie rozróżnia depozytów od sum należnych wobec importerów pszenicy, można przypuszczać, że te ostatnie stanowiły mniejszą część całości (większa precyzja stwierdzenia czegokolwiek nie jest możliwa). Pomimo niejasności, ta bardzo znaczna suma pieniędzy odzwierciedla znaczenie ówczesnego Urzędu Zbożowego w tym czasie i jego zdolność do przyciągania depozytów od osób trzecich. W krótkim czasie zobowiązania wzrosną jeszcze bardziej - jak zobaczymy poniżej, Scaligeri i Gonzaga będą mieli kredyty w wysokości 160 000 dukatów.

Najwyraźniej doświadczenie urzędu w operacjach kredytowych na bardzo duże sumy pieniędzy niezbędne do handlu zbożem sprawiło, że został on wybrany na swego rodzaju pośrednika i zarządcę długu płynnego państwa. Jak wiadomo, widoczny dług płynny umożliwiał państwu szybsze i mniej sformalizowane pozyskiwanie środków na nadzwyczajne wydatki, niż w przypadku zaciągania i pobierania przymusowych pożyczek.

 

---

tagi: wenecja  camera frumenti  urząd zbożowy 

	ahenobarbus
	16 lipca 2021 23:54

23     1421    8 zaloguj sie by polubić