Znalazłem interesujący artykuł Mariana Małowista dotyczący handlu śląskimi tekstyliami przez Holendrów do Afryki. Artykuł ukazał się w 1964 w Przeglądzie historycznym.

MARIAN MAŁOWIST Śląskie tekstylia w Zachodniej Afryce w XVI i XVII wieku

Przyzwyczailiśmy się od dawna do traktowania ziem leżących „na wschód od Łaby” jako w wielkiego rejonu eksportującego żywność i surowce do krajów wkra­czających w XVI wieku w fazę wzmożonej urbanizacji i uprzemysłowienia. Chociaż pogląd ten jest niewątpliwie słuszny, to jednak wymaga on pewnych retuszy, po­nieważ i w tym wypadku historia okazuje się „nieschematyczna”.

W toku bada­nia dziejów wczesnej ekspansji kolonialnej w Afryce Zachodniej natrafiłem na interesujące i godne zaufania informacje dotyczące wywozu płótna śląskiego na Złote Wybrzeże do rejonu obecnej Ghany i krajów sąsiednich. Wzmianki te, o ile mi wiadomo, nie zostały dotąd wykorzystane przez uczonych, prawdopodobnie w skutek niezrozumienia terminu oznaczającego Śląsk w relacjach holenderskich i francuskich. Jak wiadomo, od 1471 r. Portugalczycy nabywali na Wybrzeżu złoto, przy czym w latach 1482—1484 w znieśli tam warowny zamek S. Jorge de Mina, skąd wywierali silny w pływ na cały obszar Złotego Wybrzeża. Mniej więcej od 1592 r. zaczęli tam z nimi rywalizować Holendrzy. W 1600 r. nieznana bliżej amsterdam­ska firma kupiecka wysłała na Złote Wybrzeże Pietera de Marees celem bliż­szego zapoznania się z warunkam i miejscowym.

Jestem skłonny przypuszczać, że de Marees jest identyczny z Paludanusem, który już w 1596 r. ogłosił w Amster­damie opis Zachodniej Afryki, korzystając ze źródeł portugalskich.

Paludanus to, jak sądzę, zlatynizowana forma nazwiska De Marees. Opis Paludanusa napisa­ny po łacinie w szedł w skład dzieła de Mareesa w wersji holenderskiej, nie odbiegającej w niczym od tekstu łacińskiego. Można by więc sądzić, że de Marees po odbyciu wyprawy do Afryki dorzucił bardzo wiele do tego, co uprzednio napisał. Autor nasz przebywał na złotym Wybrzeżu i w Gabonie do 1602 r., po czym wrócił do Holandii, gdzie wkrótce potem spisał obszerną relację . Została ona w sposób wzorowy opublikowana w 1912 r. przez H. N a b e r a . Jest to źródło bardzo cenne dzięki inteligencji i wnikliwości autora. Zwrócił on główną uwagę na sprawę handlu z Afrykanami, ale dał jednocześnie niezwykle bogate informa­cje dotyczące całokształtu życia społeczeństw Złotego Wybrzeża, a nawet używa­nych tam języków. Właśnie to dzieło de Mareesa zawiera bardzo interesujące da­ne o dowozie płótna śląskiego do Zachodniej Afryki i o dużym znaczeniu tego towaru w handlu Europy z Czarnym Lądem. De Marees podaje, że Holendrzy do­wożą na Złote Wybrzeże "Sleserlyn waet" (płótno śląskie) i że jest to główny arty­kuł ich importu. Naber, wydawca tekstu, opatrzył tę nazwę znakiem zapytania, zaskoczony zapewne pozorną niezwykłością informacji do Mareesa. Płótno owo służy tam do wyrobu odzieży, głównie dla kobiet. De Marees twierdzi, że Holen­drzy sprzedają je tam w dużych ilościach, ale niestety nie podaje żadnych liczb na ten temat. Portugalczycy z Mina, chcąc uzyskać ten cenny towar wymienny, wykupywali płótno od Holendrów za pośrednictwem swych czarnych niewolni­ków, aby następnie w zamian za to uzyskiwać złoto od miejscowych dostawców. De Marees żali się, że afrykańscy odbiorcy bardzo uważnie kontrolują kupców europejskich, nie pozwalając oszukiwać się na miarach płótna. Źródło podaje, że importowane płótno stanowi także przedmiot handlu wśród samych Afrykańczyków. Ludność wybrzeża oraz kupcy przybywający ze złotem z północy zabierają z sobą płótno w głąb kraju, gdzie było ono podobno "w szero­kim użyciu". Jest jednak oczywiste, że przy ograniczonych potrzebach odzieżo­wych ludności afrykańskiej nie mogły tu wchodzić w grę naprawdę duże ilości śląskich tekstyliów, zwłaszcza że Holendrzy dostarczali także płótno wyrabiane w ich kraju. Wydaje się, że dostawy śląskich produktów lnianych na Złote Wy­brzeże zapoczątkowane przez Holendrów w końcu XVI w. utrzymały się również i w ciągu XVII i w XVIII w. Tak więc agent francuski Sieur Ducasse (albo Du Casse), który w 1687/1688 r. odbył podróż do brzegów Zatoki Gwinejskiej na statku „La Tempeste” doradza w swej relacji, aby Francuzi dostarczali na Złote Wybrzeże „toile seilesies”, które należy nabywać w Hamburgu, podobnie jak to czynią Holendrzy. Tym razem wy­dawca, P. R o u s s i er, nie zrozumiał wyrazu cilesie, co już należy uznać za pewien brak orientacji geograficznej. W 1692 r. inny agent francuski, Tibierge, podaje, że za sztukę płótna śląskiego otrzymuje się 3 aquix (?) złota. Te ostatnie dane potwierdzające fakt dowozu wymienionego towaru do Zachodniej Afryki, niczego poza tym nie wyjaśniają, ponieważ nie wiemy, jakie sztuki tkaniny wcho­dziły tu w grę. Wyraz aquix również nie jest wyjaśniony. Na zakończenie należy przypomnieć znany fakt, że płótno śląskie docierało także zа pośrednictwem Holendrów do Ameryki Środkowej i Południowej w XVIII w., a zapewne i wcześniej. Tak więc okazuje się, że nie tylko zboże i drzew o pochodzenia polskiego odegrało ogromną rolę w życiu gospodarczym Holandii późnośredniowiecznej i nowożytnej. Holendrzy zdołali, jak widać, poprzez Hamburg, a może i Lipsk, zapewnić sobie stałe i stosunkowo pokaźne dostawy płótna śląskiego i wykorzystać je w toku swej wielkiej ekspansji kolonialnej. Problem ten niewątpliwie zasługuje na uwagę ze strony polskich historyków.

	ahenobarbus
	18 lutego 2021 12:38