Z notki o przygodach Karola Dancaya mogliśmy dowiedzieć się o tym, jak to korona francuska próbowała poprzez swojego wysoko postawionego urzędnika wpływać na wydarzenia w państwach położonych nad Bałtykiem. Plany te mogły mieć daleko posunięte konsekwencje w przypadku ich powodzenia i w mojej opinii skierowane były głównie przeciwko Polsce i Szwecji, a zwłaszcza zmierzały do niedopuszczenia do unii obu królestw. Szczęśliwie dla nas nie wszystkie złe zamiary się materializują, choć być może jestem tutaj zbytnim optymistą. Niektóre zamachy czy plany polityczno-wojskowe, które próbował forsować Dancay rzeczywiście spaliły na panewce, a przez to, jak zwykle, Francuzi wydają się przy realizacjach Anglików nieporadni. To oczywiście tylko pozory, bo XVII w. przynosi nieco inny obraz i efekty ich podstępnej polityki, zwłaszcza wobec Rzeczpospolitej. 

Tu możemy zadać pytanie. Czy rzeczywiście Dancay realizował plany korony francuskiej? Mówimy w końcu o człowieku który był hugenotem. Jak chcą niektórzy autorzy miał on przeżywać wewnętrzne rozterki, zwłaszcza gdy musiał uspokajać w imieniu Korony Francuskiej władców krain nadbałtyckich po wydarzeniach nocy św. Bartłomieja . Kilka wydarzeń daje możliwość zmierzenia charakteru i intensywności oddania Dancay'a religii reformowanej. Niestety, nie mamy dowodów na jego natychmiastową osobistą reakcję na wydarzenia nocy św. Bartłomieja. Tylko elementy jego korespondencji dyplomatycznej z królem i królową matką pozwalają nam zweryfikować, czy rzeczywiście przekazał oficjalną wersję podaną przez monarchię. Obarczony zadaniem uspokojenia obaw króla duńskiego i książąt Europy Północnej, przekazał tezę o spisku protestantów przeciwko królowi, który został słusznie stłumiony, a następnie zminimalizował rozmiar masakr, które miały miejsce w Paryżu. Może to świadczyć o tym, że przekazywał po prostu informację nieskażoną hugenocką propagandą. Mógł pozostać w zgodzie ze sobą, ponieważ zdawał sobie sprawę, że rzeczywiście protestanci  planowali zamach, a rzeź nie miała takich rozmiarów jak przedstawiała propaganda na dworach północnych. Również dla króla francuskiego fakt, że jego przedstawiciel był jawnym kalwinistą, stanowił znaczną korzyść, ponieważ jego argumentacja na rzecz wersji królewskiej została oczyszczona z wielu podejrzeń. Kilka listów Katarzyny Medycejskiej świadczy o zadowoleniu Królowej Matki z zachowania ambasadora przy tej okazji. Pewne jest jednak, że kilka lat później, w korespondencji z Duplessis-Mornay, jego retrospektywna opinia na temat dnia św. Bartłomieja pojawia się w innym świetle. Masakrę uważa się za "wykonanie tej tak okrutnej i nieludzkiej rady" i określa jako "tak odrażający czyn”. Możliwe więc, że zmieniła się wówczas prawda etapu i Dancay mógł zmienić swoje postrzeganie tamtych wydarzeń na łatwe do wykorzystania przez hugenocką brać preparaty propagandowe w walce z katolicyzmem.

Niestety rozwikłanie tej zagadki, a więc i ukrytych planów i tego jak daleko sięgały uwikłania Dancaya pozostajnie moim zdaniem na zawsze nierozstrzygnięte ze względu na to, że edycją korespondencji zajął się Jaques Bongars. Całkiem więc możliwe, że z korespondencji Dancaya zostało tylko to co miało zostać. Bongars mógł usunąć tę część, która rzucałaby jakiekolwiek podejrzenia na Dancaya i sieć hugencoką, której był częścią i po prostu zatrzeć ślady. Pewnych rzeczy możemy się jednak domyślać. 

O Bongarsie, prawdziwej szarej eminencji, pisał kiedyś Gospodarz w tekście tutaj (http://gabriel-maciejewski.szkolanawigatorow.pl/czowiek-ktory-zorganizowa-zamach-na-krola-henryka). Mówimy o człowieku, który zajął się edycją nieznanych przedtem średniowiecznych tekstów o krucjatach znanych jako Gesta Dei per Francos. Edycja ta, jak nas pociesznie ale szczerze informują współcześni autorzy, odbyła się z zapałem nacjonalistycznym i w duchu antypapieskim. Bongars maczał również palce w edycjach tekstów Plutarcha i wielu innych autorów starożytnych. Dziwnie też zajął się edycją listów Dancaya. Bongars to postać niegdyś traktowana przez wielkich historyków po macoszemu, jako drugoplanowy rozgrywający. Zapewne niesłusznie. Jak bowiem przekonacie się za chwile skala powiązań hugenockich czy kalwińskich w jakie uwikłany był Bongars jest doprawdy zadziwiająca. Narzędziem dzięki któremu kalwiniści mogli prowadzić swoją dyskretną niewidzialną politykę była tzw. republika listów, której centralną postacią był właśnie Bongars. Do niej musiał należeć też Dancay, ale jak wiemy jego wkład został starannie usunięty, ale te rzeczy które się zachowały nadal szokują. Niestety nie wiemy pod którym dnem krył się prawdziwy zleceniodawca. 

Nie znamy szczegółów budowy tej szkatułkowej konspiracji, ale mamy ślad metody, a dobra metoda prowadzi do sukcesu. Tą było ścisłe zarządzanie informacją w obrębie sieci kontaktów, z użyciem narzędzia nie budzącego podejrzeń (a wręcz przeciwnie - budzącego do dziś podziw humanistów) oraz produkcja i edycja ważnych treści dla świata poza siecią. To chyba w miarę sprawdza się w każdych czasach. Utwierdza nas w tym opis kalwinistów z „naukowego dzieła”opisującego działania ich sieci. Pod tą zmienną można podstawić inne wartości:

przez 30 lat mała i odrębna kasta dobrze skomunikowanych uchodźców [hugenotów, kalwinistów], tanich w zatrudnieniu, ze względu na ich status osób przesiedlonych, zdominowała misję dyplomatyczne tych państw (Anglia, Niemcy, Holandia) i wymianę informacji która temu towarzyszyła.

Jak mówiłem prosty przepis: przepływ informacji + sieć kontaktów, która ma wpływ na politykę poprzez dyplomację.

Kogo możemy w sieci hugenockich kontaktów ujrzeć? Zacznijmy może od tego, że o ile tzw. współcześni autorzy z dużą swobodą wskazują kolejne powiązania kalwinistów, to jednak zawsze odbywa się to w radosnym duchu humanistycznej współpracy i wymiany myśli. Dla humanistów nie do pomyślenia jest posiadanie przez „wybitne postaci” niecnych zamiarów. Chodzi przecież tylko o wolność słowa, wymianę mądrości i uprzejmości. Jakoś umyka im fakt, że takiej wymianie musiała towarzyszyć korespondencja tajna, która ulegała natychmiastowemu zniszczeniu. Ułatwieniem był ponoć fakt, że treści rozpowszechniane w sieci republiki listów (jej prywatnej korespondencji) nie podlegała cenzurze. A jednak przezorny zawsze ubezpieczony. O tym świadczą zachowane do dzisiaj szyfry jakie stosował chociażby Bongars. 

Wcześniej wspominałem o szkatułkach. Tym co nam uświadamia teoria sieci jest możliwość połączenia wydawałoby się nieprzystających światów. Teoria sieci jest zwykle dosyć płaska i zadowala się tylko wskazaniem powiązań. Wszystko fajnie, ale jak je potem interpretować?

Zacznijmy od finansowania. Kto finansował kalwinizm? Trudno mi teraz odpowiedzieć na to pytanie, ale ciekawe jest, że w niedużym oddaleniu czasowym od powstania kalwinizmu odnajdziemy w Genewie i innych szwajcarskich oraz francuskich miastach emigranckich bankierów z Lukki. Z prac do których mam dostęp wynika, że niektóre stare rody bankierskie (najważniejsze z nich to rody Deodati, Burlamacchi, Calandrini) tak bardzo zachłysnęły się nową religią i jej wspaniałą policyjną doktryną, organizującą najdrobniejszy element życia swoich wyznawców, że aż przeniosły się z Włoch za Alpy. Jako, że ich fortuna oparta była o handel jedwabiem, już po przenosinach do Genewy stworzyli w 1572 r. kartel o nazwie La Grande Boutique, który zajmował się handlem tym drogim materiałem. Większość autorów pisze, że rodami tymi kierowała obawa przed prześladowaniami przez złych katolików, jednak nawet owi autorzy przyznają, że kalwiniści w pozostawionych zapiskach mówią o swojej emigracji jako misji „rozpowszechniania słowa”, a nie o doświadczeniu prześladowania. Ciekawe co z organizacją produkcji? O niej autorzy nie wspominają.  Od „współczesnych autorów” nie dowiemy się również czy przypadkiem to nie było tak, że to owi bankierzy zasponsorowali Kalwina, czy może jednak była to - jak to się dzisiaj mówi - inwestycja w rozwijający się start-up z potencjałem. Na tę drugą opcję wskazują daty, ale być może dalsze śledztwo przyniosłoby lepsze rezultaty. Na pewno emigranci z Lukki były osobami poważnymi, z tzw. know-how. Dosyć powiedzieć, że jeden z późniejszych reprezentantów owych rodów (mocno powiązanych m.in. powinowactwem i więzami małżeńskimi) Filip Burlamacchi, pośrednik finansowy króla Anglii Karola I, a także inwestor w Kompanii Wschodnioindyjskiej, był pomysłodawcą banku centralnego, która to koncepcja później posłużyła angielskim bankierom do stworzenia Banku Anglii. Burlamacchi skromnie przyznawał, że „ta propozycja była już wcześniej przedstawiona” mając prawdopodobnie na myśli wcześniejsze genueńskie i weneckie pomysły w tej materii. 

A propos Wenecji. Ważnym przedstawicielem rodu Deodati był Giovanni, teolog kalwiński, tłumacz Biblii na język włoski. Jeśli ktoś z Was miał kiedyś w ręku lub będzie miał książkę Johna Juliusa Norwicha „Historia Wenecji”, proszę przeczytajcie rozdział 39. o tytule Ostatni interdykt. Traktuje on o w skrócie o sporze między papiestwem a Republiką Wenecką, dotyczącym między innymi kwestii przywilejów duchownych oraz rozszerzenia na kontynentalne terytoria Terrafirma praw weneckich, które uniemożliwiały przechodzenie ziemi w ręce Kościoła. Powiększanie dóbr kościelnych powodowało zmniejszanie się wpływów do skarbca Serenissimy.  Papież Paweł V, w kwietniu 1606 r. nałożył na republikę interdykt, zakazujący posługi duchowej. Prawnikiem który wziął na siebie ciężar obrony Wenecji był Paolo Sarpi. Rozdział napisany przez Norwicha jest laurką dla Sarpiego oraz naganą dla złego papaiestwa, które stosuje bardzo złe metody. Tymczasem Norwich pomija ważne fakty. W czasie walki z papiestwem miała miejsce próba zrealizowania opcji zmiany orbity dyplomatycznej Wenecji i otwarcia drzwi dla obecności protestantów i ostatecznie doprowadzenia do przekształcenia jej w republikę protestancką. Miał w tym udział ambasador angielski Henry Wotton, prawdopodobnie Sarpi  oraz kalwińscy doktrynerzy, w tym Elie (kolejna szara eminencja) i Giovanni Deodati. Kalwiniści zajmowali się drukowaniem w Wenecji bibuły protestanckiej i kolportowaniem jej do innych krajów Co prawda, realnie rzecz biorąc szanse na powodzenie były nikłe, jednak warto odnotować tę próbę przejęcia władzy. 

Ciekawe są również późniejsze powiązania, tu w ramach anegdoty, której cel stanie się niedługo jasny. Mary Shelley napisała Frankensteina w domu zwanym Villa Deodati, wzniesionym w 1710 r. Jak oznajmia wiki, miejsce to pierwotnie nazywano "Villa Belle Rive", a lord Byron nazwał ją Villa Diodati od nazwiska rodziny, która była jej właścicielem. Rodzina ta była daleko spokrewniona ze wspomnianym Giovannim Diodati, który był również wujkiem Charlesa Diodati, przyjaciela poety Johna Miltona. 

Ok, to dosyć subtelne.  Nie są to jedyne „potworne” powiązania kalwinistów. Istnieją poświadczone dokumentami dowody, że Jacques Bongars w czasie swoich podróży po Europie, tuż przed delegacją do Konstantynopola, odwiedził Pragę. Zaskakujący jest jednak cel tej podróży. Wg oficjalnych relacji Bongars zapragnął poszerzyć swoją wiedzę językową i podjąć naukę hebrajskiego. Podobnie jak współcześni autorzy wyrazimy tu zdumienie. Nie tyle faktem podjęcia trudu wszak Bongars uchodził za oczytanego erudyte, ileż do kogóż to zwrócił się on o pomoc. Oto Bongars zwrócił się do samego Judy Loewa ben Bezalela, zwanego Maharalem, noachickiego nauczyciela kojarzonego dzisiaj głównie z legendą o stworzeniu Golema. Ten urodzony w Poznaniu rabin znany był ze swojej nieprzejednanej postawy wobec „gojów”. Wg niego istniała jasna i wyraźna polaryzacja między Żydem a poganinem, którzy według Maharala przebywają na różnych poziomach egzystencji, a „poganin, który studiuje Torę, zasługuje na śmierć". Część współczesnych badaczy stara się łagodzić to jasne stwierdzenie, mówiąc, że Maharal miał na myśli ustną część tradycji, tzw. Torę Ustną. Tymczasem, Bongars i jego towarzysz Guillaume le Normant de Trougny nie tylko spotkali się z potępieniem ale wręcz ze zrozumieniem. Jak pisze badaczka losów Bongarsa, Joanna Weinberg:

Jacques Bongars i Guillaume le Normant de Trougny [prawdopodobnie w marcu 1585 r.] weszli do Bet ha-midrasz [ta szkoła funkcjonowała pod nazwą Kloyz] Maharala i poprosili go o nauczyciela hebrajskiego, ponieważ zamierzali pozostać w Pradze przez kilka miesięcy. Maharal zwrócił się do zaufanego członka rabinicznej elity, syna sędziego sądu prawa rabinicznego, Judy Seligmanna, czyli Ventury, włoskiego Żyda, jak wskazuje nazwisko Waal (lub Wohl), z weneckiej rodziny Bak.  Maharal zachęcał lub nalegał, aby Juda nauczył dwóch chrześcijan hebrajskiego. A on posłusznie przeprowadził ich przez hebrajską Biblię i był pod wrażeniem ich erudycji i kultury. Mężczyźni nawiązali bliską przyjaźń (…)

Prawdziwe zaskoczenie i cudowne nawiązanie relacji między podziałami. Prawdopodobnie panów musiały łączyć inne relacje o których nie raczą nawet napomknąć tzw. autorzy współcześni. Jeśli wizyta w Pradze poprzedzała wizytę w Konstantynopolu (przez Transylwanię), to cel musiał być tylko jeden. Nauka języka musiała przydać się nie tylko do edycji tekstów starożytnych. O wiele łatwiejszy musiał być kontakt z agentami żydowskimi w Konstantynopolu w ich rodzimym języku. 

Cechą sieci hugenotów są jej dalsze zaskakujące powiązania - Bongars odwiedza dwór cesarski w Pradze i nawiązuje kontakt z osobistym lekarzem Rudolfa II, znanym astronomem i astrologiem, Tadeášem Hájekiem. Ten utrzymuje kontakt z Maharalem oraz z Tycho Brahe. Przypominam, że przyjacielem Tycho Brahe był Charles Dancay, który położył kamień węgielny pod obserwatorium astronomiczne na jednej z wysp w cieśninie Sund. Sama Praga jawi się jako interesujące dla agentów wszelkiej maści miejsce. To właśnie do cesarskich stolic Wiednia i Pragi najczęściej przyjeżdżali rosyjscy ambasadorowie; stamtąd cesarz regularnie wysyłał swoich przedstawicieli do Moskwy. 

A dodajmy do tego, że centrum hugenockiej dyplomacji był Londyn. Mówiłem wcześniej o potworze... Golem proszę państwa to była po prostu organizacja.

Maharal również, wbrew pozorom wyznawanej doktryny, lubił rozmawiać z gojami, ale tylko wybranymi, takimi jak Tycho Brahe oraz takimi jak burmistrz Gorlitz, Bartłomiej Scultetus, astronom i autor map, swoją drogą nauczyciel Tycho Brahe. 

Wielokrotnie pisano tu na blogu o relacjach turecko-francuskich lub turecko-angielskich.  Myślę, że powinniśmy mówić bardziej o relacjach kalwińsko-tureckich. Jeden ze współczesnych autorów mocno sympatyzujących z kalwinizmem, Herbert Luthy używał nawet określenia "międzynarodówka hugenocka". Oczywiście on pisał, że w żadnym wypadku nie miał na myśli żadnych spisków, nie wiem tylko po co podkreślał tę jakoby wyjątkową międzynarodowość, tak jakby Katolicyzm tego w jakiś sposób zabraniał.

Inaczej trzeba wiec moim zdaniem spojrzeć na wynurzenia Dancaya , jakie zawarł on w jednym z tekstów które ocalały. Dyplomata-rezydent opisał w nim wczesnonowożytny scenariusz dynastycznej zasady ekspansji geopolitycznej. Dancay zaproponował w 1575 r. małżeństwo księcia Franciszka Walezjusza z księżniczką Elżbietą Szwedzką, przez co Liwonia stałaby się posagiem Korony Francuskiej. Teoretycznie było to zlecenie Katarzyny Medycejskiej, jednak mam powody sądzić, że był to jeden z pomysłów na stworzenie kalwińskiej republiki bałtyckiej. Teoretycznie protektorat Liwonii dałby szansę na przekształcenie Bałtyku we francuskie morze, otwierając wielkie możliwości handlu i wykorzystania zasobów regionu. Projekt Dancaya wykraczał jednak daleko poza "zwykły" podbój prowincji bałtyckiej. Francuski dyplomata miał nadzieję na obalenie szwedzkiej dynastii królewskiej: wtedy oczywiście Szwedzi wybraliby nowego monarchę, francuskiego księcia-protektora Liwonii, a cały Bałtyk byłby francuski, a czego nie można wykluczyć właściwie hugenocki.

---

tagi: francja  hugenoci  dancay  bongars  maharal  noachici 

	ahenobarbus
	13 marca 2023 18:25

15     1178    6 zaloguj sie by polubić